E-TÜRKİYE DURUM ANALİZİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Hüseyin ÇETİN Okan AYDOĞAN Zerrin ERTUĞRUL
hcetin@tk.gov.tr oaydogan@tk.gov.tr zertugrul@tk.gov.tr
TELEKOMÜNİKASYON KURUMU-ANKARA
ÖZET
Bu çalışmada
E-Devlet tanımı üzerinde durularak, e-Avrupa ve e-Türkiye süreci incelenmeye
çalışılmıştır. E-Türkiye yapılanma çalışmaları araştırılarak, bu konuda
yürütülen projeler değerlendirilmiştir. Bu projelerin hangi kurum ve kuruluşlar
tarafından yürütüldüğü, projelerin amacı ve kapsamlarının neler olduğu ve hangi
safhada bulunduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca e-Türkiye uygulamalarında
karşılaşılan sorunlar belirlenerek çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır.
1. GİRİŞ
Dünyada
E-Devlet yapılanması yönünde teknik altyapı ve yasal uyarlamalar uzunca bir
süredir yapıla gelmekte iken Türkiye’nin bu sürece hızlı bir şekilde girdiğini
görmekteyiz.
Avrupa
Birliği’nin, İletişim Teknolojileri’nin kullanımının ekonomik ve toplumsal
alanda ortaya çıkardığı fırsatlardan yararlanma konusunda yaptığı eAvrupa
Girişimi özellikle internet alanında yeni ekonomi için gerekli altyapıyı
kurmayı amaçlamaktadır. Avrupa’yı dünyadaki en dinamik ve rekabet gücü yüksek
pazar haline getirmek gibi iddialı bir amacı olan bu girişim, aday ülkelerde de
benzer bir plan uygulanması yoluna gitti.
11-12 Mayıs 2000 tarihlerinde Varşova’da
düzenlenen Bilgi Toplumu Avrupa Bakanlar Konferansı’nda “Avrupa Birliği-Orta ve
Doğu Avrupa Ülkeleri Bilgi Toplumu Üst Düzey Karma Komitesi” ne (EU-CEEC JHLC),
bu ülkeler için eAvrupa benzeri bir Eylem Planı oluşturulması görevi verildi.
Başlangıçta “eEurope-like Action Plan” olarak adlandırılan bu girişime sonradan
eAvrupa+ adı verildi.
24 Ekim 2000 tarihinde yapılan 5. Üst Düzey Karma
Komitesi toplantısında, Avrupa Birliği’ne adaylık sürecinde bulunan Türkiye,
Malta ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin de eAvrupa+ çalışmalarına davet edilmesi
kararlaştırıldı. Bu karar Avrupa Birliğine üyelik olarak algılanmamalı,
sadece aday ülkelerin
özel durumlarına yönelik bir eylem olduğu bilinmelidir. Bu plana göre aday ülkeler, 2003 yılı sonuna kadar 4 ana başlık altında
toplanan 12 hedefe ulaşmak için siyasi kararlılık göstermeyi kabul ettiler
1) Bilgi Toplumu’nun
temellerinin oluşturulmasının hızlandırılması
2) Daha
ucuz, daha hızlı, daha güvenli İnternet
3) İnsan kaynağına yatırım
4) Internet
kullanımının özendirilmesi
2.
E-TÜRKİYE YAPILANMASI SÜREÇLERİ
Bu aşamada Dışişleri Bakanlığı ile Avrupa Birliği
Genel Sekreterliği koordinatörlüğünde ve TÜBİTAK sekreteryası altında yapılan
toplantılarda kriterlere uyum için AB'ye taahhüt olarak verilecek tarihler
saptandı. Belirlenen taslağa göre Türkiye'nin kriterlerin tamamını
2006 yılında yerine getirmiş olması gerekiyor. Bu tarihler belirlenirken Avrupa
Birliği'nin projeler için ayırdığı MEDA (Euro-Mediterranean Partnership)
fonundan da yararlanabilmek için fonun bitiş tarihi olan 2006 yılı baz alındı.
Türkiye'nin takvime bağladığı çalışmaların aşamalı olarak çizelge-1’de
belirtilen zaman dilimlerinde gerçekleşmesi bekleniyor
Ayrıca belirlenen hedeflerin yerine
getirilebilmesi, sağlam ve güvenilir bir e-devletin oluşturulabilmesi amacıyla
sürekli gelişmeyi esas alan katılımcı bir organizasyon ile hukuki altyapısı
tamamlanmış, yazılım, donanım ve bilgi standardı sağlanmış, ileri boyutta tek
bir portal üzerinden bilgi sunabilen bir yapılanma ile olabileceği
düşünülmüştür. Bu amaçla öngörülen KAMU-NET organizasyon yapısı şekil-1’de
görülmektedir. Organizasyonun belirlediği amaçların, konularında uzman
kişilerden oluşan;
a- AB ile eşgüdüm
ve standardizasyon,
b- Yazılım,
donanım, iletişim ve veritabanı,
c- Hukuk ve bilgi
güvenliği
komisyonları tarafından gerçekleştirilmesi düşünülmektedir
Şekil-1 : Öngörülen KamuNet Organizasyon Yapısı
İLGİLİ
KURUMLAR ÇALIŞMA YIL
ULAKBİM
|
Araştırma
ağına öncelik verilecek, aday ülkelerdeki araştırmacıların ve öğrencilerin
daha güçlü ağlardan MEDA fonlarını kullanarak yararlanmalarını sağlamak için
ulusal araştırma ağlarının iyileştirilmesine yönelik çalışma yapılacak. |
2002 SONUNA KADAR |
MEB, YÖK, DTM, TÜBİTAK, TSE, Özel Sektör |
Çevrimiçi
işlemlerin genel güvenliği artırılacak, bilgi altyapılarının birbirine
bağımlılığı hakkında kamu/özel sektör işbirliği başlatılacak; ileri teknoloji
suçları ve güvenliği konusunda taraflar eğitilecek, akıllı kartların birlikte
çalışabilirliği ve güvenliği için temel spesifikasyonlar oluşturulacak,
akıllı kartın yaygınlaşması için ortak bir strateji geliştirilip uygulanacak. |
|
UBAK, TELEKOMÜNİKASYON KURUMU (TK), RTÜK |
Telekomünikasyon
sektörünün tam liberasyonu sağlanacak, Internet hizmetleri herkesin kolayca
erişebileceği hale getirilecek, düzenlemeler tamamlanacak. |
2003 SONUNA KADAR |
DPT, GAP İdaresi, Hazine, Özel Sektör, TK |
Başta
az gelişmiş bölgeler olmak üzere bilgi toplumunun ve projelerin gelişmesinin
desteklenmesine artan önem verilecek. |
|
DTM, ETKK, STÖ'ler, KOSGEB |
Elektronik
imzanın kullanımı ve karşılıklı tanınmasının yanı sıra e-ticaret için bir
altyapı kurulması hızlandırılacak. |
|
Sağlık Bakanlığı, TT, Özel Sektör |
Sağlık
telematik altyapısı geliştirilecek, AB kamu sağlık ağlarına ve
veritabanlarına bağlantı sağlanacak |
|
MEB, YÖK, TBD
|
Temel
bilgi teknolojileri konusunda bir Avrupa diplomasının yayılımı teşvik
edilecek. |
2004 SONUNA KADAR |
Adalet Bakanlığı, DTM, ETKK, tüketici örgütleri, özel sektör, STÖ'ler |
Tüketici
grupları ve sanayi işbirliği içinde e-ticarete olan güven artırılacak, uygun
girişimler yaratılarak etkin kodlar desteklenecek. |
|
UBAK, Bayındırlık Bakanlığı, KGM, TT, TK |
Özellikle
karayolu altyapısı için akıllı ulaşım hizmetleri uygulaması için gelişim
planları hazırlanacak. |
|
MEB, UBAK, TK, TT, TİSSAD |
Tüm
okullar, öğrenciler ve öğretmenlerin Internet'e erişimi sağlanacak, Internet
üzerinden destek hizmetlerine ve eğitsel kaynaklara ulaşım sağlanacak. Bilgi
ve haberleşme teknolojilerine dayanan yeni öğretim metotlarıyla okul
müfredatları uyumlu hale getirilecek. |
2006 SONUNA KADAR |
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Kurumu, Meslek Odaları, STÖ'ler |
Uzun
dönemdir işsiz olanlara iş bulmayı kolaylaştıracak uygun BT eğitimleri
verilecek. |
|
Çalışma ve Sos. Güv. Bak., UBAK, TK, Özürlüler İdaresi Başkanlığı, YÖK,
Özel sektör |
Özel
gereksinimleri olan kişilerin bilgi teknolojilerine ulaşımı için "design
for all" standartları geliştirilecek, bu konuda mükemmeliyet için ulusal
merkezler ağının oluşturulması sağlanacak. |
|
Başbakanlık
|
Yasal,
kültürel, çevresel ve trafik bilgilerini içeren kamu çevrimiçi verileri
sağlanacak, temel kamu hizmetlerine çevrimiçi erişim sağlanacak, iş dünyası
için basit çevrimiçi idari prosedürler sağlanacak, kamuda e-imza kullanımı
desteklenecek, kamu ihalelerinin gerçekleştirileceği bir e-pazaryeri
kurulacak. |
Çizelge-1. Türkiye'nin takvime bağladığı çalışma aşamaları
Kısmen de olsa hayata geçirilmiş bazı projeler
şunlardır
Sağlık işlemlerinin otomasyona alınarak,
harcamalara denetim getirilmesi ve kişi düzeyinde izleme yapılması
düşünülmektedir. 14 bin eczane, 1700 optik şirket ve 333 hastane kayıt alanına
alınmıştır. 2001 yılı sonunda 2 milyon akıllı kartın Emekli Sandığı üyelerine
verilmesi düşünülmektedir.
3.2. Gelirler Genel Müdürlüğü Bilgi İşlem
Projeleri
3.2.1. VEDOP (Vergi Daireleri Tam
Otomasyon Projesi)
Bu proje kapsamında halen 12 ilde 153 vergi dairesi elektronik ortamda hizmet
vermektedir.
3.2.2 MOTOP (Nakil Vasıtaları Vergi Daireleri Otomasyon Projesi)
1992 yılından başlayarak 16 ilde 17 vergi
dairesi elektronik ortamda işlemlerini gerçekleştirebilmektedir.
3.3. Maliye Bakanlığı Web Tabanlı
Saymanlık Otomasyon Projesi
1999 yılında başlatılan ve say2000i
sistemi ile çalışmaya başlayacak olan projenin 2001 yılı sonuna kadar bir geçiş
döneminden sonra günlük işlerin tamamen elektronik ortamda yapılması
düşünülmektedir.
3.4. MERNİS Projesi
Mart 2001 sonu itibariyle herkese bir
vatandaşlık numarası verilmesi ve isteyenlerin internet üzerinden numaralarını
öğrenmeleri aşaması gerçekleşmiştir.
MERNİS, E-Türkiye bilgi sisteminin önemli
bir parçası olacaktır ve diğer projelerin kurulan bilgi sistemleri, bu projenin
altyapı ve çalışmalarına bağlı kalacaktır.
MERNİS projesinden doğrudan ve bilgi
yönüyle yararlanabilecek bazı projeler çizelge-2’de sunulmuştur
Tarım Bakanlığı
|
|
EFI' –II Projesi |
D |
MIS
(Management Information System) Projesi |
B |
EMKT (Elektronik Menkul Kıymet Sistemi Projesi) |
D |
T AP
(Tanmsal Araştırma Projesi) |
B |
Ulusal Veri Tabanları Projesi |
D |
TUY AP
(Tanmsal Uygulama, Araştırma ve Yayım Projesi) |
B |
TOBB
|
|
Mi1li Eğitim Bakanlığı
|
|
Borsalararası Bilgi Ağı Projesi |
D |
MEB-
NET (MEB Yönetim Bilgi Sistemi) |
B |
Odalararası Bilgi Ağı Projesi |
D |
MEB-SIS
(ILSIS, OKULSIS, PERSIS Projeleri) |
D,B |
Sağlık Bakanlığı
|
|
BILDEMER
(Bilgisayar Destekli Meslek Rehberliği Projesi) |
D |
TSİM Projesi |
D |
DONERSIS Projesi |
|
ÇKYM Projesi |
D |
Etkileşimli
Uzaktan Eğitim Kablo Yayıncılığı Uygulamalan Projesi |
B |
HBS Projesi |
D |
Açık
Oğretim Lisesi Projesi |
D,B |
Içişleri Bakanlığı
|
|
EMP
(Eğitimde Modernizasyon Projesi) |
B |
lLEMOD Projesi (İl Envanterinin Modernizasyonu) |
B |
Çalışma Bakanlığı
|
|
Emniyet Gn.Md. |
|
SSK Projesi |
D |
POL-NET 2000 Projesi |
D |
Bağ-Kur
Projesi |
D |
Mobil Bilgisayar Projesi |
D |
Orman Bakanlığı
|
|
Adli Sicil Projesi |
D |
Coğrafi Bilgi Sistemleri Projesi
|
|
Sanayi Bakanlığı |
|
Maliye Bakanlığı
|
|
Elektronik Ticaret Projesi |
D |
Maliye
Bakanlığı Projesi |
D |
KOSBİLTOP (Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Bilgi
Toplama Projesi} |
|
GELNET
Projesi (Gelirler Projesi) |
D |
KOSGEB
|
|
VEDOP (Vergi Dairesi Otomasyon)Projesi |
D |
KOBİ-NET |
|
Saymanlık
Projesi |
D |
Karayol1arı Gn.Md. |
|
Emekli
Sandığı Projesi |
D |
Yol Bilgi Ağı Projesi |
B |
Hukuk Bilişim Sistemi Projesi |
D |
Otomatik Geçiş Sistemi Projesi (OGS} |
B |
T AKBİS (Tapu Kadastro Bilişim Sistemi) Projesi |
D |
Trafik Yönetim Sistemİ Projesi {TYS) |
|
Milli Emlak Projesi |
D |
Acil Haberleşme Sistemi Projesi |
|
Dış Ticaret Müsteşarlığı
|
|
Coğrafi
Bilgi Sistemi Projesi |
|
İHRACAT -NET Projesi (Dış Ticaretin İzlenmesi) |
|
TCDD Gn.Md. |
|
Hazine M üsteşarlığı
|
|
Rezervasyon ve OMIS (Operasyonel Yönetim Bilişim
Sistemi} Projesi |
D |
HAZİNE- NET Projesi |
|
CTC (Merkezi Trafik Kontrol Projesi) |
|
TUBİTAK-BIL TEN
|
|
THY
Gn.Md. |
|
ETSOP (Elektronik Ticaret Stratejik Odak Noktası
Projesi) |
B |
Elektronik Bilet Projesi |
D |
Gümrük Müsteşarlığı
|
|
Turizm Bakan1ığı
|
|
BİLGE-EDİ Projesi |
D |
TURİZM-NET Projesi |
B |
GİBOS Projesi |
D |
TURSAB Projesi |
|
T .C. Merkez Bankası
|
|
Yurtdışı Bürolara Otomasyon Projesi |
|
EFI'
–I Projesi |
D |
|
|
D: Doğrudan ulaşım olabilecek projeler
B: Bilgi alabilecek
projeler.
Çizelge-2. MERNİS
projesinden doğrudan ve bilgi yönüyle yararlanabilecek bazı projeler.
E-Devlet çalışmalarının beraberinde gelen sorunlar üç başlık altında toplanmaktadır
4.1. Yasal Sorunlar
-Elektronik belgelerin devlet tarafından kabul edilmesi ve bu belgelerde
kimlik
kanıtlanması
-Sanal kurum kimliğinin tanımlanması
-Kişisel bilgilerin mahremiyetinin
sağlanması
-Elektronik imzanın kabulü
-İnternet ortamında işlenen suçlar
-Tüketicinin korunması
-Sözleşme hukuku ve Devlet ihale
mevzuatı
-Kurumlar arası bilgi paylaşımında
kural ve standartların ortaya çıkartılması
-Girişimciliğin desteklenmesi
-Genel devlet politikasının ve
stratejisinin olmaması
-Kaynak israfı
4.2. Teknik Sorunlar
-Bölge, şehir ve mahalleler arasında hizmete ulaşım için yeterli altyapının
olmaması,
hizmetten eşit düzeyde yararlanmayı
olanaksız kılacaktır.
-İlk yatırım maliyetinin yüksekliği
-Gizliliğinin ve güvenliğin
sağlanması
-Bilgi paylaşımında belirli
standartların oluşturulması
-İletişim altyapısının yetersizliği
-AR-GE çalışmalarının desteklenmesi
4.3. İdari Sorunlar
-Alışkanlıklar
-Kalifiye personel ihtiyacı
-Bilgi işlem merkezlerinin aktif
çalışması ihtiyacı
-Koordinasyon kurulunun oluşmaması
-Kullanıcının gideri
-Sisteme güven duyulması
-Kamu hizmetlerinin standart bir
bedelinin olmaması.
Ülkemizde
yaşanan problemlerin düzenlenmesi, vatandaşların devletle olan ilişkilerinin
yeniden tanımlanması, kamu yönetiminin yeniden yapılandırılmasına bağlıdır.
Bilgi çağının
getirdiği değişim; tüm dünyada olduğu gibi bizde de yeniden yapılanma sürecini
hızlandırmış ve ülkenin önüne önemli bir fırsat olarak gelmiştir.
E-Dünya, e-Avrupa, e-Türkiye kavramları iyi tanımlanmalı
ve iyi anlaşılmalıdır. Bu konuda ülkemizde değişik alanlarda yürütülen
birbirinden bağımsız projeler ileride önemli problemleri de beraberinde
getirecektir. Bu problemlerin yaşanmaması için;
-
E-Türkiye ve
e-Devlet projeleri tek merkezli ve organize bir şekilde, e-Avrupa ile entegre
bir şekilde yürütülmelidir.
-
Sağlıklı
veritabanı yönetim sistemleri oluşturulmalıdır.
-
Bilgi ve
veriler uluslararası yapıya uygun veri standartlarında hazırlanmalıdır.
-
Tüm kamu
kurum ve kuruluşlarının ülke verilerinin paylaşımını sağlayabileceği bilgisayar
ağ yapısı oluşturulmalıdır.
-
Bilgi
iletişimi ve paylaşımında veri güvenliği sağlanabilmelidir.
-
Bilgi
üretimi, iletimi, yönetimi ve paylaşımı için oluşturulacak tüm yapı;
yenilenebilir, gelişmeye açık ve tüm dünya uygulamaları ile uyum içinde
olmalıdır.
Bütün bunların gerçekleşmesiyle oluşacak sistem;
ülkemizin yeniden yapılanmasında, gelişip kalkınmasında ve çağdaş bir ülke
olmasında önemli bir unsur olacaktır.
1-
eEurope+ Action Plan June- 2001
2- http://www.mhp-seyhan.org.tr/
3- E-Devlet – Kamu-Net Üst
Kurulu Bilgi Notları -2001
4- TÜSİAD – Avrupa Birliği
Yolunda Bilgi Toplumu ve eTürkiye Raporu HAZİRAN- 2001
5- TBD Kamu – BİB Ana Çalışma Grubu-1
Raporları HAZİRAN-2001