Katkıda bulunanlar (Alfabetik Sıra) : Mustafa Akgül,   Orhan Gökçöl,   Attila Özgit,   Müjgan San,   Harun Taner
Html sürümü : Orhan Gökçöl

Eski Çalışma Kolu Raporları : Taslak001 | 002  |  003  |  004  |  005  | 006

İçindekiler :

1. Giriş
2. Neden Böyle Bir Çalışmaya Gerek Duyuldu?
3. Çalışmanın Ana Hedefi
4. Çalışma Yöntemi
5. Kaydedilecek Aşamalar
6. Tartışma Öbekleri Hiyerarşik Yapısı
• tr.bilgisayar
• tr.bilim
• tr.diger
• tr.eglence
• tr.obek
• tr.toplum
7. Yeni Öbek Açma
8. Mevcut Bir Öbeği Kapatma ve Öbek Adı Değiştirme
9. Diğer Tartışma Servislerinin TTÖ Sisteminden Yararlanması
10. Yönetimsel
11. Sözlük
12. Sizlerden Gelen Öneriler
13. Ekler

1. Giriş

Türkçe Tartışma Öbekleri yapısının oluşturulması ve sonrasında çalıştırılmasının sağlanması amacıyla, faaliyetlerini "gönüllü" esasına göre yürüten bir çalışma kolu, 2 Temmuz 1997 tarihinde oluşturulmuştur. Çalışma kolu, 18 Eylül 1997 tarihi itibarıyla 5 kişiden oluşmaktadır. Bu kişiler ve çalıştıkları kuruluşlar (alfabetik sıra ile) :

Mustafa Akgül - Bilkent Üniversitesi
Orhan Gökçöl - İstanbul Üniversitesi
Attila Özgit - ODTÜ
Müjgan San - DPT
Harun Taner - İstanbul Teknik Üniversitesi

2. Neden Böyle Bir Çalışmaya Gerek Duyuldu?
 

Ülkemizde, 1993 yılından günümüze değin,  önce sadece akademik çevrelerde kısıtlı olarak kullanılabilen internetin kapsadığı kitle, hem sayı hem de nitelik olarak  her geçen gün hızla artmaktadır. Buna paralel olarak,
internet ve internet teknolojilerini kullanan sayıca büyük ve nitelikli bir insan kümesinden söz edebiliriz.

 "Usenet" olarak adlandırılan, tüm dünyadaki ağ kullanıcılarının (büyük oranda internet) binlerce değişik konu hakkında fikir öne sürebildikleri, birbirleriyle tartışabildikleri tartışma öbekleri (news groups) sisteminde, hem yazışma dilinin ingilizce olması hem de değişik bölgelere has konuları kapsamaması sebebiyle, tüm dünyada, ülkeler özellikle kendi ana dillerinde tartışabilecekleri ortak alanların oluşturulması yönünde hızlı yapılanmalara gitmektedirler. Özellikle Finlandiya, Almanya, İspanya, Fransa gibi ülkeler buna en güzel örnekler olarak verilebilir. Bu yolla, insanlar, kendi ana dillerinde birçok değişik konuya bölünmüş "herkese açık" alanlarda (tartışma öbekleri) görüşlerini bildirebilmektedir. Böyle bir altyapı, bilimden sanata, günlük/güncel olaylardan eğlenceye, çeşitli sektörel gelişmelerden sosyal yaşam ile ilgili konulara kadar çok geniş ve farklı bir yelpazede dizilmiş pek çok tartışma öbeğinde insanların görüşlerini bildirebileceği dinamik ortamlar sağlayacaktır. Bu alt yapının sağlayacağı olumlu girdiler ve avantajlardan bazılarını sıralamak gerekirse,

• Internet'te Türkce içerik artacaktır.
• Internet teknolojilerinin ülkemizde daha hızlı ve yapıcı bir şekilde yayılması kolaylaşacak ve hızlanacaktır.
• Kullanıcılar bilinçlenerek interneti daha verimli kullanacaklardır.
• Tüm Türkiye (ve dünya) internet kullanıcıları arasında akı(l)cı bir Türkçe iletişim sağlanacaktır.
• Uzmanlık tartışma öbekleri yolu ile profesyoneller arasında da meslekleri ile ilgili bilgi alış-verişi yapılabilmesi kolaylaşacaktır.
• Bilimsel tartışma öbekleri yolu ile, ülkemizdeki üniversiteler, enstitüler ve benzeri merkezlerdeki seminer, konferans, vb gibi etkinliklerin çok daha geniş bir hedef kitleye duyurulması sağlanacaktır.
• Değişik güncel/popüler konularda oluşturulabilecek tartışma öbeklerinde, insanlar, kendi görüşlerini dile getirebilecek ve açık bir demokrasi platformu da sağlanmış olacaktır.

3. Çalışmanın Ana Hedefi

Bu çalışmanın ana hedefi, "Türkçe Tartışma Öbekleri" oluşturulmasını sağlamak amacıyla bir altyapı oluşturma çalışması yapmak, oluşan olası altyapıyı tartışmaya açmak ve gelen önerileri değerlendirerek son şekli verilen sistemi kullanıma sunmaktır.

4. Çalışma Yöntemi

Giriş bölümünde belirtilen çalışma kolu, yapılandırma çalışmalarını elektronik ortamda -gönüllü esasına dayalı olarak- yürütür, hazırlayacağı taslak raporları belirli aralıklarla güncelleyerek herkesin erişebileceği bir ortamda tutar. Bu raporlar HTML formatında http://www2.itu.edu.tr/~gokcol/tr-obek sayfasından görülebilir. Dileyen herkes, belirtilen konular ile ilişkili olarak kendi fikirlerini gokcol@sariyer.cc.itu.edu.tr (Orhan Gokcol) adresine e-posta ile bildirebilir. Bu fikirler dikkate alınarak çalışma kolunda değerlendirilir ve ilgili kişiye e-posta ile bildirilir, ayrıca bu kişinin adı taslak raporlarda belirtilir.

5. Kaydedilecek Aşamalar

Çalışma boyunca aşağıdaki işler yapılacaktır :

1. Olası Üst Öbek Yapıları ve Tanımları : Alt tartışma öbeklerini içeren daha genel tanımlı yapılar oluşturulacaktır.
2. İlk Anda Açılması Düşünülen Alt Öbekler ve Tanımları : Üst öbek yapısı altında, bazı örnek alt öbekler oluşturulacaktır.
3. Yeni Üst Öbek Açma Mekanizmaları : Sistem çalışmaya başladıktan sonra, kullanıcıların yeni üst öbekler oluşturabilmesini sağlamak için mekanizmalar (kontrollü oylama) oluşturulacaktır.
4. Teknik Alt Yapı : Oluşturulacak "Tartışma Öbeği" sistemine teknik destek ODTÜ tarafından verilecektir.
5. Sistemin Genel Kullanıma Açılması : Üst ve alt öbek yapıları oluşturulduktan ve teknik altyapı sağlandıktan sonra, isteyen "tartışma öbeği servisleri (news servers)" kendi aralarında aynı hiyerarşik yapı içinde "öbek iletisi (news feed)" alış verişine başlayacaktır. Her tartışma öbeği servisi, hiyerarşik yapının istediği alt ve üst öbekleri alma/almama seçeneği vardır.
6. Uygulamalar ve Sorunlar Hakkında Genel Bir Değerlendirme : Oluşturulacak yapının kullanımı ile ilgili sorunları tartışmak, kararlar almak amacıyla daha sonradan bir üst kurul oluşturulacaktır. Üst kurul çalışma prensipleri ve kimlerden oluşacağı daha sonra tespit edilir.

6. Tartışma Öbekleri Hiyerarşik Yapısı

Çalışmanın ana hedeflerinin merkezinde, olası üst öbek yapısının belirlenmesi vardır. Tartışma öbekleri üst öbek yapısı ve alt kademe öbek yapıları olarak iki farklı biçimde olabilmektedir. Örneğin, "bilgisayar" bilgisayarlar ve bilgi teknolojileri ile ilgili öbekleri barındıran bir "üst öbek" ise, bunun altında, bilgisayar.diller, bilgisayar.sistem, bilgisayar.virus 1. alt kademe öbekler; bilgisayar.diller.c++,bilgisayar.diller.fortran, bilgisayar.sistem.unix vb de 2. alt kademe öbeklerdir. Öbek yapısı ve alt kademe öbeklerin belirlenmesinde aşağıdaki kıstaslar gözönünde tutulacaktır :

• Öbek yapısı içinde, yazılı, görüntülü,sesli vb iletişim ortamlarında yayınlanması Türkiye Cumhuriyeti Yasalarına Göre Suç Sayılan içerikler barındıran öbekler hiçbir şekilde açılamaz.
• Bütün üst öbekler TR. ana öbeğinin altında bulunurlar.
• Öbek isimleri en fazla 14, en az 1 karakterden oluşur. Karakterler; harf  (a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z ), rakam (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) ya da artı (+) ve eksi (-) işaretleri olabilir. Bunların dışında başka karakterler ve semboller kullanılamaz.
• Alt kademe öbek sayısında bir sınırlama yoktur.

Tablo 1'de gösterilen Üst Öbek yapısına ait başlangıçta olması düşünülen alt öbekler ise şunlardır :
 

Bilgisayar ve Bilgi Teknolojisi ile İlgili Konular : tr.bilgisayar

Bu üst öbekteki daha alt seviye öbekleri; bilgisayar teknolojisi, bilgisayar işletim sistemleri, bilgisayar programlama dilleri, virüsler, çokluortam, metin-grafik editörleri ve benzerleri gibi bilgi teknolojileri ile ilgili konuları kapsar. Olası alt seviye hiyerarşik yapılanma, alt öbekler ve kısa tanımlar şöyledir :

• tr.bilgisayar.prog-dil : Bilgisayar programlama dilleri.

• tr.bilgisayar.prog-dil.c_c++ :C ve C++ programlama dilleri ile ilgili tartışma öbeği

tr.bilgisayar.prog-dil.java : Java ve Java Script programlama dilleri ile ilgili tartışma öbeği
 
• tr.bilgisayar.iletisim :Bilgisayarlar arası iletişim, ağ teknolojileri ve benzeri konular

• tr.bilgisayar.iletisim.internet :Internet ile ilgili tartışmalar. Bu alt öbeğin altında iss'ler, turnet, ulaknet, bbs'ler vb gibi konularda oluşturulabilecek daha alt seviye tartışma öbekleri de yer alabilir.
 
• tr.bilgisayar.isletim-sist : Bilgisayar işletim sistemleri.
• tr.bilgisayar.isletim-sist.linux : Linux işletim sistemi ile ilgili tartışma öbeği
• tr.bilgisayar.isletim-sist.windows : windows (3.x/95/nt/97 vb) ile ilgili tartışma öbeği
• tr.bilgisayar.isletim-sist.unix : Unix işletim sistemi ile ilgili tartışma öbeği
 
• tr.bilgisayar.virus  : Bilgisayar virüsleri ile ilgili tartışma öbeği

Bu üst öbekteki daha alt seviye öbekleri; doğal bilimler (biyoloji, fizik, kimya, matematik vb) ve uygulamalı bilimler (her türlü mühendislik, teknolojik uygulamalar vb) ile ilgili konuları içerir. Psikoloji, sosyoloji, tarih vb gibi dallar da tr.bilim hiyerarşisi altında yer alabilirler. Olası alt seviye hiyerarşik yapılanma, alt öbekler ve kısa tanımlar şöyledir :

• tr.bilim.diger : Sınıflamaya girmeyen diğer konular

• tr.bilim.dogal : Doğal bilimler ve ilgili konular. Sonraki aşamalarda daha alt öbeklere (tr.bilim.dogal.matematik, tr.bilim.dogal.fizik gibi) ayrılabilir.

• tr.bilim.muhendislik : Mühendislik ve ilgili konular. Sonraki aşamalarda daha alt öbeklere (tr.bilim.muhendislik.makine, tr.bilim.muhendislik.elektrik gibi) ayrılabilir.

• tr.bilim.saglik : Sağlık bilimleri, hastalıklar, tedavi yontemleri ve ilgili konular. Sonraki aşamalarda daha alt öbeklere (tr.bilim.saglik.tip, tr.bilim.saglik.akupuntkur, tr.bilim.saglik.dogal-bitkiler gibi) ayrılabilir.

• tr.bilim.sosyal : Sosyal bilimler ve ilgili konular.

Burada Listelenmemiş  Diğer Konular : tr.diger

Bu üst öbekteki daha alt seviye öbekleri; hiyerarşik yapı içinde bulunmayan diğer konuları içerir. Olası alt-seviye hiyerarşik yapılanma :

• tr.diger.is-ilanlari
• tr.diger.al-sat : Kişisel/ticari ilanlar
• tr.diger.konular : hiyerarşi içinde listelen(e)memiş diğer konular

Eğlence (sinema, tiyatro, spor,fıkra, geyik, sohbet, vb) : tr.eglence

Bu üst öbekteki daha alt seviye öbekleri; sinema, televizyon, radyo, tiyatro, geyik sohbeti, konserler, her tür müzik (türk sanat müziği, türk halk müziği vb) ve müzik grupları, sanatçıları/şarkıcıları, hobiler (pul, kartpostal, eski para koleksiyonculuğu vb), spor dalları, spor takımları, vb gibi konuları kapsar.  Olası alt seviye hiyerarşik yapılanma, alt öbekler ve kısa tanımlar şöyledir :

• tr.eglence.tv : Televizyon ve televizyon programları, genel tartışmalar, yayınlar vb. Sonraki aşamalarda daha alt öbeklere (tr.eglence.tv.diziler, tr.eglence.tv.genel gibi) ayrılabilir.

• tr.eglence.spor : Her türlü spor ve sporla ilgili olaylar.

 
• tr.eglence.muzik : Her türlü müzik ve ilgili konular. Sonraki aşamalarda daha alt öbeklere (tr.eglence.muzik.pop, tr.eglence.muzik.tsm gibi) ayrılabilir.

• tr.eglence.hobi  : Her türlü hobilerle ilgili konuları kapsar. Sonraki aşamalarda daha alt öbeklere (tr.eglence.hobi.para-pul, tr.eglence.hobi.model-ucak gibi) ayrılabilir.

 
• tr.eglence.geyik : Geyik sohbeti

 Öbekler ile ilgili ÇSS'ler, yönetimsel, yeni öbekler vb : tr.obek

Bu üst öbekteki alt seviye öbekleri, TR hiyerarşisi altındaki öbekler ile ilgili yönetimsel bilgiler, duyurular (yeni öbek açma/kapatma vb), yeni başlayanlara önemli bilgiler ve bunlarla ile ilgili konuları içerir. Olası alt seviye hiyerarşik yapılanma, alt öbekler ve kısa tanımlar şöyledir :

• tr.obek.caylak : Tartışma öbekleri ile ilgili yeni kullanıcıların soruları, tartışma

• tr.obek.css : Öbeklerle ilgili CSS (FAQ) dökümanları

• tr.obek.deneme : Haber öbeklerine deneme iletilerinin gönderilebilmesi amacıyla

• tr.obek.duyurular : Öbekler ile ilgili yönetimsel duyurular (istatistikler, silinen öbekler, önemli uyarılar/duyurular vb)

• tr.obek.yeni-obek : Yeni açılan öbekler; öbek açma oylamaları vb.

Bu üst öbekteki daha alt seviye öbekleri; toplum ve yaşam ile ilgili konular; sanat, kültür, güncel
olaylar, siyasi tartışmalar ve benzeri konulari kapsar. Olası alt seviye hiyerarşik yapılanma, alt öbekler ve kısa tanımlar şöyledir :

• tr.toplum.arkadas : Arkadaş (siber arkadaş) öbeği

• tr.toplum.egitim : Eğitim ile ilgili her türlü konuyu içerir. Olası alt seviye hiyerarşik yapılanma :
• tr.toplum.egitim.lise
• tr.toplum.egitim.ilk-ogretim
• tr.toplum.egitim.univ
• tr.toplum.egitim.sinavlar
• tr.toplum.egitim.sinavlar.oss-oys
• tr.toplum.egitim.sinavlar.diger
 
• tr.toplum.guncel : Gündemdeki tartışmalar

• tr.toplum.hukuk

• tr.toplum.kultur : Kültür ile ilgili tartışmalar. Daha sonra, değişik kültürel konular (yöresel kültürler, televizton kültürü, batı kültürü vb) oluşturulabilir.

• tr.toplum.sanat : Sanat ile ilgili tartışmalar. Daha sonra, değişik sanat dalları ile ilgili alt öbekler oluşturulabilir.

• tr.toplum.siyaset

• tr.toplum.sto : Sivil toplum orgutleri

7. Yeni Öbek Açma

Eğer belirli bir konuda "alt öbek" açılmak isteniyorsa aşağıdaki prosedür takip edilir :
 

Yeni Öbek isteğinin bildirilmesi
 
• Yeni öbek açılmasını isteyen kişi ya da kişiler bu isteği, yeni açılacak öbeğin 100 kelimeyi geçmeyecek bir tanimini da ekleyerek bir e-posta ile yeni-obek@metu.edu.tr adresine iletirler.
• Yazılı, görüntülü,sesli vb iletişim ortamlarında yayınlanması Türkiye Cumhuriyeti Yasalarına Göre Suç Sayılan içeriklere sahip öbekler hiçbir şekilde açılmaz ve bu konudaki başvurular değerlendirilmez.

Başvurunun değerlendirilmesi, tartışma ve oylama süreçleri
 

• Başvuruyu yapan kişiye bir "oylama adresi" verilir ve yeni öbek açma isteği gönderdiği  tanım ile birlikte tr.obek.yeni-obek'te yayınlanır ve tartışmaya açılır. Burada, kişiler, açılması düşünülen öbek ile ilgili görüşlerini 1 ay süre ile belirtirler.
• tr.obek.yeni-obek'te bu tartışmaların bitimini takip eden sonraki 1 ay içerisinde insanlar, "oylama adresine" gönderecekleri EVET ya da HAYIR kelimelerinden oluşan e-postalarla "yeni öbek açma" oylamasına katılırlar.

Oyların sayımı ve Sonuçların İlanı
 

• 1 ay sonunda oylar sayılır ve,
• Eğer oylamaya katılanların sayısı 100 ve üzeri ise; ve oyların en az %60'ı "EVET" ise öbek açılır.
• Eğer oylamaya katılanların sayısı 100'ün altındaysa ya da ve oyların en az %40'ı "HAYIR" ise öbek açılmaz.
• Öbeğin açılıp açılmadığı, oylama sonuçları ile birlikte tr.obek.yeni-obek'te yayınlanır.
• Aynı kişinin birden fazla e-posta adresi ile oylamaya katıldığı tespit edildiğinde, bu oylar iptal edilir ve yeni bir değerlendirme yapılır.

Öbek İsimlendirme :
 

• Öbek isimlerinin, içeriği de yansıtacak şekilde olabildiğince kısa tutulması önerilir. Öbek isimleri belirlenirken, kullanıcıların aradıkları öbeklere kolayca ulaşmasını sağlayacak, ve öbeklerin birbirleriyle karışmasını önleyecek yapısal ve hiyerarşik bir gruplamaya gidilmiştir. Yapının olabildiğince esnek ve genişlemeye uygun olmasına çalışılmıştır.

8. Mevcut Bir Öbeği Kapatma ve Öbek Adı Değiştirme

 Eğer mevcut bir alt öbeğin kapatılması ya da adının değiştirilmesi isteniyorsa, aşağıdaki prosedür takip edilir : 

Kapatılması/Adının Değiştirilmesi İstenen Öbeğin bildirilmesi
 
• Bir öbeğin kapatılmasını/adının değiştirilmesini isteyen kişi ya da kişiler bu isteklerini, ilgili gerekçelerini açıkladıkları ve en az 100 kelimelik bir e-posta ile obek-kapat@metu.edu.tr adresine iletirler.

Başvurunun değerlendirilmesi, tartışma ve oylama süreçleri
 

• Başvuruyu yapan kişiye bir "oylama adresi" verilir ve öbek kapatma/ad değiştirme isteği gönderdiği  gerekçelerle birlikte tr.obek.yeni-obek'te yayınlanır ve tartışmaya açılır. Burada, kişiler,konu hakkındaki görüşlerini 1 ay süre ile belirtirler.
• tr.obek.yeni-obek'te bu tartışmaların bitimini takip eden sonraki 1 ay içerisinde insanlar, "oylama adresine" gönderecekleri EVET ya da HAYIR kelimelerinden oluşan e-postalarla öbek kapatma/öbek adı değiştirme oylamasına katılırlar.

Oyların sayımı ve Sonuçların İlanı
 

• 1 ay sonunda oylar sayılır ve,
• Eğer oylamaya katılanların sayısı 100 ve üzeri ise; ve oyların en az %60'ı "EVET" ise öbek kapatılır/adı değiştirilir.
• Eğer oylamaya katılanların sayısı 100'ün altındaysa ya da ve oyların en az %40'ı "HAYIR" ise öbek kapatılmaz/adı değiştirilmez.
• Nihai karar oylama sonuçları ile birlikte tr.obek.yeni-obek'te yayınlanır.

Aynı kişinin birden fazla e-posta adresi ile oylamaya katıldığı tespit edildiğinde, bu oylar iptal edilir ve yeni bir değerlendirme yapılır.

İsteyen her tartışma servisi (news server) TTÖ hiyerarşisi içinde tüm öbeklerden ya da kendi istediği sayıdaki üst öbekten "feed" alabilir (ileti alış-verişi yapabilir). İleti alışverişi, TTÖ sistemine bağlı herhangi bir tartışma öbeği servisi üzerinden olabilir.

Herşeyden önce, TTÖ sistemine dahil öbekleri bünyesinde barındırmak isteyen bir kurumun bu konuda yeterli alt yapısı (bilgisayar ve yazılım) olmalıdır. TTÖ sisteminin oldukça dinamik ve fazla ileti alışverişine sahne olacak bir ortam olması beklenmektedir. Bu yüzden, ileti alışverişi yapan servislerin bu iş için yeterli eleman ve diğer kaynakları (disk alanı, bant genişliği, zaman vb) ayırması gerekmektedir.

TTÖ sisteminin işlemesi ile ilgili teknik ve idari konuları karara bağlayacak, gönüllü bir yönetim birimi oluşturulacaktır. Bu yönetim birimi, TTÖ ile ilgili idari dökümanlar, kullanım ilkeleri, yeni kullanıcılar için bilgiler vb içeren bir takım ana dökümanları hazırlar ya da hazırlanmasında öncü olur. Bu dökümanlar tr.öbek hiyerarşisi içindeki ilgili öbeklerde periyodik olarak dağıtılır. TTÖ Yönetim Birimi, üst hiyerarşlik yapı içindeki öbekleri yapısal daha alt seviye obekler içine alabilir. Bu ve benzeri konular ilgili öbeklerde tartışmaya açılır.

11. Sözlük

öbek : Belirli bir konuda tartışmaların yapıldığı herkese açık sanal ortam, (news) group
öbek hiyerarşisi : Tartışma öbeklerinin dağılımını belirleyen dizin/zincir yapısı
üst öbek :
alt öbek : Üçüncü veya daha alt düzey ad) (("third or fourth .. level hierarchy"))
hiyerarşi : Sıra düzen (?)
ileti : Bir öbeğe gönderilen elektronik postalardan her biri

12.  Sizlerden Gelen Öneriler

Her türlü önerilerinizi gokcol@sariyer.cc.itu.edu.tr adresine e-posta ile iletebilirsiniz. Değerlendirilen önreiler, öneri sahiplerinin isim ve e-mail adresleri ile birlikte, taslak raporun bu kısmında belirtilecektir.

13. Ekler

Burada, taslakta kullanılabilecek olası ek bilgiler ile ilgili dökümantasyon yer alacaktır.