TELEFON ŞEBEKELERİ ÜZERİNDEN
İNTERNET=92E ERİŞEBİLMENİN ALTERNATİF YOLLARI
Necdet.ATABARUT@Rumeli.Net (B.Sc. M.Sc.)
Istanbul, Ekim, 1999
ÖZET
Sabit telefon şebekesi (PSTN) üzerinden kişisel bilgisayarla (PC ve notebook=92la) internete erişebilmenin yanı sıra, artık cep telefonlarıyla da GSM şebekeleri üzerinden internete erişim imkanlarının ortaya çıkmış bulunması, ulusal telefon operatörleriyle (eski PTT=92ler,) alternatif operatörler (GSM operatörleri,) ve internet servis sağlayıcılar (ISP=92ler) arasındaki rekabeti arttırmı
ţtır. Bu makalede, Türkiye örneğinden hareketle, son kullanıcının internet üzerinden bilgiye erişmesindeki yeni teknik olanaklar, ortadan kaldırılması gereken bazı engeller ve bu dolaydaki ekonomiler tartışılmaktadır.
90=92lı yılların ortalarında internet Türkiye=92ye girerken, bireysel kullanıcıların telefon şebekesi üzerinden internete bağlanma işini, tek başına organize etmeyi Türk Telekom göze alamadı: Bir yandan kullanıcıları dial-up internet için gerekli modem ve programlarla donatma ve eğitme işi; diğer yandan bu kullanıcılara içerik sunacak kurumların internet bağlantılarının ve web sitelerinin kurulmasını organize etme işi Türk Telekom=92a zor geldi. Belki de GSM gibi lisanslama mevzuatı kapsamında ele alınması gereken bu işi Türk Telekom, ilgi gösteren firmalarla münferit sözleşmeler yaparak organize etmeye çalıştı ve ISP müessesesini yarattı. Türk Telekom=92un bu tutumu, hem bireysel ve kurumsal erişimi hem de içeriği, yani her birinin ayrı uzmanlaşma gerektirdiği artık iyice anlaşılmış bulunan farklı internet işlerini aynı dükkandan vermeye çalışan bir ISP sektörünün doğmasına yol açtı. Sonunda ortaya, aralarında resmi dairelerin ve bankaların da bulunduğu seksen kadar ISP çıktı.
Şimdi, internet gelişip kullanıcı sayısının artması, ve internete dial-up bağlanma uzmanlığının giderek anonim bilgi haline dönüşmesi üzerine, Türk Telekom internet pastasından; özellikle dial-up erişimden, küçük ISP=92leri, bankaları ve resmi daireleri ekarte ederek, daha yüksek pay almak istiyor. Bunu da, ISP olmanın mali ve idari koşullarını zorlaştırarak ve düşük ücretli yeni dial-up erişim hizmetlerini kendisi vererek yapıyor.
TTNet hizmetleri arasında sunulan =93Internet Çevir Sesi=94 hizmetinin tarifesi öyle ayarlanmış ki, ayda ortalama 20 saate kadar internet=92e bağlanan bir PC kullanıcısı için artık herhangi bir ISP=92den internet aboneliği satın almak ekonomik değil. Çünkü bu, halen, piyasadaki en ucuz internet erişim şekli. Üstelik abonelik formları doldurmak; her ay ödenecek ek bir faturayla boğuşmak gibi külfetleri de ortadan kaldırıyor. Aslında Türk Telekom bunu baştan da yapabilirdi.
Ancak bugün bireysel erişim pastasına talip olan bir başka kesim olarak GSM operatörleri ortaya çıktı. Özellikle cep telefonlarının internete erişim kabiliyetlerinin gelişmesine paralel olarak, GSM operatörleri de internet eriţim hizmetleri vermeye soyunuyorlar.
Bir süredir, 9.6 Kbps hızında çalışan kısa mesaj teknolojisi (SMSC) kullanılarak cep telefonlarından internete elektronik posta gönderilip alınabiliyor. Bir kaç ay içinde wap browser=92li (wireles application protocol browser) cep telefonları piyasaya çıkacak ve cep telefonlarından =93POP3=94 ve =93web=92de surf=94 yaygınlaşmaya başlayacak. Yayınlanan ETSI standardlarına bakılırsa, 2001 yılına kadar da GPRS (general packet radio services) proto
kolünün yaygınlaşması ve cep telefonu şebekeleri üzerinden internete erişim hızının bu günün dial-up standardı olan 56 Kbps=92nin üzerine çıkması bekleniyor. Bu gelişme belki de dial-up internet erişiminde PC=92nin yerini cep telefonu-notebook karışımı cihazların almasına yol açacak.2. ALTERNATİF ERİŞİM YOLLARI
GSM=92in internetle bütünleşmeye başlamasıyla meydana gelmekte olan teknolojik ilerlemeler erişim ve içerik hizmetleri piyasalarındaki işbölümünü hızla değiştirmeye başladı: Eskiden erişim sağlayan küçük ISP=92ler kapanırken ya da garfik tasarımı, network hizmetleri ya da yazılım hizmetlerine yönelirken, içerik işine büyük medya kuruluşları ve haber ajansları girmeye başladı. Erişim işi de başta Türk Telekom olmak üzere salt telefon şirketlerinin ve büyük IS
P=92lerin uzmanlık ve etki alanı olmaya başladı.
Ţekil 1. Dial-up internet eriţimi ve içerik hizmetlerin verilmesinde yeni iţbölümü.
Ţekil 1=92de bu yeni iţbölümü tasvir edilmektedir. Bu ţekilin ü
st bölümündeki yeşil bölgede yer alan üç cins erişim aygıtının (PC, notebook ve cep telefonunun) sahiplerinin bilgi talepleri, şeklin alt bölümündeki mavi bölgede yer alan arz kaynaklarıyla karşılanacaktır. Ancak arzın taleple buluşabilmesi için aradaki beyaz bölgede bulunan aracılara, yani erişim sağlayıcıların hizmetlerine ihtiyaç vardır.Bu durum emtia ticaretinde olduğu gibi, arz merkezleri olan fabrikalar ve çiftliklerle, talep merkezleri olan mağazalar, pazarlar, ve haller arasında, kara, hava ve deniz yoluyla nakliyat yapılan duruma analojik: Burada nakliye işlevini PTT=92ler, ISP=92ler ve GSM operatörleri görmektedir. Arz ve talebe konu olan ekonomik değer ise bilgi ya da içerik olarak anılan, dijital formda depolanmış, ya da istek üzerine anında; on-l
ine oluşturulan, =93yazılı doküman, arşiv, haber, ses, müzik, resim, video, istihbarat, kredi kartı otorizasyonu, hesap bakiyesi, rontgen filmi, tahlil sonucu, bilgisayar programı, rezervasyon teyidi=85=94 gibi nesnelerdir. İnternette genellikle bunların alışverişi yapılmaktadır.Şekilden görüleceği gibi bilgi talep eden kullanıcın önünde, elindeki cihazın türüne, ve bunun hangi şebekeye bağlı olduğuna göre bilgiye erişmek için çeşitli yollar bulunmaktadır. Örneğin bir notebook kullanıcısı bugün, bu cihazı 0212 alan kodlu bir sabit telefona bağlayıp, Türk Telekom=92un 146 numaralı telefonunu çevirip internete bağlanarak her türlü
internet hizmetini alabileceği gibi, civarda bir sabit telefon yoksa notebookunu 05XX alan kodlu bir cep telefonuna bağlayarak yine 05XX=92li veya Dünya=92nın herhangi bir yerindeki herhangi bir internet erişimi sağlayan telefon numarasını arayarak da aynı internet hizmetlerine erişebilmektedir. Tabi hangi numaradan hangi numaraya arama yapıldığına bağlı olarak bağlantı hızı ve ödenecek telefon parası da farklı olacaktır.Ayrıca kullanıcı arama yaparken, alacağı bilginin türüne göre kullanacağı uç cihazını da uygun seçmelidir. Örneğin cep telefonundan internete bağlanıp elektronik posta göndermek ve gelen postayı okumak mümkünse de, uzun mesajları bugünün cep telefonlarının küçük ekranlarından okuyup kısıtlı tuş takımlarından yazmak biraz zahmetlidir. Ancak yapılacak iş kısa birkaç mesajı gönderip almaksa, ya da mesela bir wap (cep telefonlarının web=92i olarak anılabilir,) sunucusuna bağlanıp OYS sonuçlarını, bir havalenin gelip gelmediğini öğrenmekse, cep telefonu bu işi rahatlıkla göremektedir. Fakat yapılacak iş, örneğin az duyulmuş bir hastalık hakkında tıbbi arşivlerden web taraması yapmaksa, ya da son çıkan müzik CD=92lerini dinlemek
se, bunu bir PC=92den yapmak tabi ki daha pratik olacaktır. Aslında internete erişirken her kullanıcı, yerine, zamanına ve yapacağı işin tabiatına göre bu imkanlardan; alternetif erişim yollarından ve terminal cihazlarından hepsini kullanacak ve tabi bunlar arasında seçim yaparken fiyatlara ve erişim hızına da bakacaktır.
Tablo 1. Alternetif dial-up internet erişim yollarının ortalama aylık kullanım saatlerine göre son kullanıcıya ABD doları cinsinden marjinal
maliyeti. (25 Eylül 1999=92da yürürlükte olan tarifeler ve kurlar kullanılarak hesaplanmıştır)3. FİYATLAR
Tablo 1. de GSM-PSTN ortamında yapılabilmesi bugün mümkün olan bazı alternatif dial-up internet erişim şekillerinin son kullanıcı maliyetleri yer almaktadır.
Tablonun birinci satırında referans olarak henüz Türkiye=92de ticari bir uygulaması bulunmayan =93822=92den ücretsiz internet eriţimi=94 modeli yer almaktadır. Bir başka adı da =93TV modeli=94 olan bu erişim şeklinde her isteyenin kulanıcının, kimlik, parola, abonelik formalitesi, aylık fatura ödemesi külfeti olmadan, ISP tarafından duyurulan 822=92li numarayı arayarak, sadece 822=92li telefon parasına, internete erişebilmesi öngörülmektedir. Örneğin, tablo 1=92e göre, bu modelde, ayda ortalama 32 saat internete bağlanma alışkanlığı olan bir kullanıcıya erişimin maliyeti 6,5 ABD doları/ay olmaktadır.
ABD=92de, Net Zero ve AltaVista tarafından denemekte olan bu modelin halen Türkiye=92de bir uygulaması yoksa da, bazı bankalar, kendi mudilerinin dial-up internet erişimi için buna benzer bir modeli Türkiye=92de denemek istemiţler, fakat bunun =93haksız rekabet=94 olarak değerlendirmesi ihtimali üzerine aylık sabit ücret olarak piyasa fiyatının çok altında bir tarife yaparak muvazaalı bir durum yaratmışlardır.
İlk bakışta ISP=92lerin ücretsiz erişim sağlamakta bir menfaati yokmuş gibi görünse de, özellikle ABD gibi büyük pazarlara hitap eden ISP=92ler, çeşitli teknikler kullanarak, (burada bunlara girmiyoruz,) ücretsiz erişenlere bir yolla reklam gösterebilmekte ve sistemi reklamla finanse edebilmektedirler. Bu modelin Türkiye=92de de öngörüldüğü şekilde uygulanabilmesi halinde tabloda yer alan diğer alternatiflerin, fiyatları daha yüksek olduğu için, artık piyasada kalamayacakları düşünülebilir. Ancak bu bağlamda Türkiye=92nin reklam pazarının hacminin de tabi ki dikkate alınması gerekir: Bir ISP=92nin bu modeli tüm Türkiye=92de uygulayabilmesi için, yeni TTNet rejimine göre, 7 bölgede POP noktası kiralaması ve/veya ofis tutarak modem parkı kurması gerekecektir. Bu yolla celbedilecek kullanıcı kitlesinin hacmi ve profilinin de bu POP noktalarını reklam gelirleriyle finanse edebilecek boyutta olup olmayacağı önemlidir.
Tablo 1=92in ikinci satırında yer alan model Türk Telekom=92un =93146 internet çevir sesi=94 adıyla TTNet kapsamında yeni yürürlüğe koyduğu erişim şeklidir. Bazı santrallarda konfigürasyonu bitmiştir. Bazılarında devam etmektedir. Mesela Erenköy ve Mecidiyeköy=92de 146 kullanıma açılmıştır. Ancak reklamına başlanmamıştır. Bu modelde de her isteyen, yine yukardaki gibi abone olmaya gerek kalmadan, kullanıcı kimliği ve şifre kullanmadan anonim olarak herhangi bir PSTN telefonundan 146 çevirerek internete bağlanabilmektedir. Ücret, arayan telefonun faturasına, herhangi bir sesli görüşmede olduğu gibi, 7667 TL/dakika=92lık (yaklaşık 1 USD/saat) bir tarifeyle tahakkuk ettirilmektedir Dikkat edilirse bu tarife Türk Telekom=92un 444=92lü hatlarla, metropolitan aramalara uyguladığı tarifeyle aynıdır ve ayda ortalama olarak 20 saate kadar internete bağlananlar için halen en ucuz ve en kaliteli internet erişimini sağlamaktadır. Henüz kullanıcısı az olduğu için yurt dışı çıkışları da halen çok hızlıdır. Bu modelden sağlanması beklenen bir yarar da, başta okullar olmak üzere resmi kuruluşların, internete erişmek için bütçe mekanizmasına bağlı abonelik alımları yapmalarına gerek olmadan, mevcut telefonlarını kullanarak internete bağlanıp masrafı mevcut telefonlarının faturalarına yansıtabilmeleri olacaktır. Bu tabi ki özellikle ilkokullara internetin girmesi bakımından çok olumludur.
Üçüncü satırda yer alan
=93ücretli dial-up abonelik=94 Türkiye=92de internetin başlamasından beri Türk Telekom dahil hemen tüm servis sağlayıcılar tarafından uygulanmakta olan abonelik modelidir. Burada abonenin ISP ile bir yazılı sözleşme yapması; kullanıcı kimliği ve şifre alması; dönemsel olarak çıkarılan sabit ücret faturalarını ödemesi gerekmektedir. Bazı ISP=92ler bu modelde ilk dönem ücretini bir kutu içinde şifre ve beraberinde kitap, CD gibi dokümanlar satarak hatta PC starak tahsil etmekedirler. Bu modelde ilk dönem oldukça uzun seçilerek iyi bir finansman da sağlanabilmektedir. Bunun bir örneği VeezyGo kampanyasıdır. Abonelik modeliyle ilgili olarak Tablo 1=92in üçüncü satırındaki hesaplamalarda aylık sabit ücret olarak Türk Telekom=92un 7 MilyonTL/ay=92lık tarifesi kullanılmıştır. Bu sabit ücret çok küçük tutulup, karşılığı olan dönem de uzun tutulursa bu model pratik olarak tablonun ilk satırında yer alan TV modeline yakınsamaktadır. Bu son açıklama özellikle TV modelinin haksız rekabet oluşturup oluşturmadığına dair tartışmalarda malzeme olacaktır. Abonelik tipi internet erişiminde abone bağlansa da bağlanmasa da aylık ücret işlemektedir. Tahsilat da kredi kartıyla otomatik olarak yapılabilmektedir. Bu bakımdan bazı aboneler, abonelikten vaz geçtiklerinde otomatik tahsilatı da durduruncaya kadar güçlükler yaşayabilmektedirler. Türk Telekom bu aboneliklerin kapatılması sırasında ayrıca kapatma ücreti almaktadır. Bu modelin diğer modellerden bir ayırıcı özelliği de aboneye bir e-posta kutusu ve web alanı verilmesidir. Bu özellik diğer erişim şekillerinde yoktur. Bu bakımdan diğer erişim şekillerinde abonenin şirketinden, okulundan, ya da ücretsiz e-posta kutusu veren uluslararası bir portalden e-posta hesabı almış olacağı varsayılmaktadır. Bu modelde ayrıca abone kayıtlarını tutmak ve fatura kesmek için ISP=92nin bir =93abone takip ve faturalama sistemi=94 kurması; e-posta ve web sunucuları bulundurması gerekmektedir. Bu durum diğer modeller için sözkonusu değildir.Dördüncü satırda
=93GSM den GSM=92e serbest internet eriţimi=94 yer almaktadır. Bu modeli halen Telsim 0542 754 5000 numarası üzerinden denemektedir. Burada marjinal maliyetler bulunurken örnek olarak Telsim=92in ProHat210 tarifesi kullanılmıştır. Tablodan görüleceği gibi bir GSM abonesinin notebook ve PCMCIA card phone veya infrared modem kullanarak internete bağlanabilmesi için halen en ekonomik yol budur. Halen bu erişim şeklinde haberleşme hızı 9.6 Kbps ile sınırlı bulunmaktadır. Ancak bu hız pek çok iş için yeterlidir. Bu erişim şekli, yakında piyasaya çıkması beklenen =93wap browser=92li=94 cep telefonları ile wap hizmeti (cep telefonlarının web=92i) için de kullanılacaktır. Bazı yerli ve yabancı GSM operatörleri halen deneysel wap servisleri vermeye başlamış bulunmaktadır.Beşinci satırda yer alan model
=93GSM den GSM=92e serbest internet eriţimi=94 modelinin Telsim=92in halen uygulamakta olduğu Normal=94 tarife üzerinden değerlendirilmiş maliyetlerini vermektedir. Bilindiği gibi halen Telsim her abonesine telefon.numaram@Telsim.com.tr formunda bir e-posta adresini de (e-posta kutusu değil,) zaten ücretsiz olarak sağlamakta ve cep telefonlarından internete e-posta göndermek ve almak mümkün olmaktadır. Bu, yakında internet erişim kabiliyetleri daha da artacak olan cep telefonlarının kulanıcılarını interneti kullanmaya alıştırmak için yapılmaktadır.Altıncı satırda
=93PSTN=92den GSM=92e serbest internet eriţimi=94 modeli yer almaktadır. Bu da halen Telsim=92in 0542 754 5000 numaralı hatlarından 56 Kbps hızında deneme hizmeti vermektedir ve cari tarifesi 125,000TL/dakika=92dır. Tablodan görüldüğü gibi Türk Telekom=92un aynı mahiyetteki 146 servisine kıyasla bu servis PSTN=92den arayabilenler için pek de tercih edilmeyecek yüksek bir maliyeti yansıtmaktadır. Ancak yine de aranması ve ciro yapması için yapılabilecek bazı düzenlemeler vardır: Örneğin sadece bu numarayı arayarak bağlananlara, ödenen yüksek bağlantı ücretinin karşılığı olacak özel bilgileri; gerçek zamanlı haberleri, finansal bilgileri ve GSM operatörünün telefon rehberini, wap üzerinden sağlanabilir.Yedinci v
e sekizinci satırlarda =93GSM=92den 146 ve 822=94 bağlantıları yer almaktadır . Bu bağlantılar teknik olarak mümkün olmakla birlikte halen Türkiye=92deki GSM operatörlerinin Türk Telekom=92la yaptıkları işbirliği sözleşmeleri uyarınca kısıtlanmış; kapattırılmışlardır. Ancak sözleşme değişikliği yapılarak bu bağlantıların açılması mümkündür ve farklılaştırılabilir tarife olanakları da sağlanırsa, kullanıcıya bedeli karşılığında =93değerli bilgi=94 satabilmek için yeni bir pazar açılmış olacaktır.4. SONUÇ
Burada biz sadece telefon şebekeleri üzerinden yapılan dial-up internet erişiminin bazı alternatif yollarını inceledik. Halbuki tablo, yine son haftalarda yürürlüğe konan; daha doğrusu tarifeleri yeni yayınlanan, ADSL ve CATV (yani kablolu TV hatları üzerinden internet erişimi) ve ISDN/BRI erişimi ile genişletilebilir. Çünkü bu erişim alternatifleri de son kullanıcının bugün tercih edebileceği, bütçesine uygun sınırlar içinde kalan erişim şekilleridir. Analiz metodu yine aynı olacaktır. Ancak böyle genişletilmiş bir analizde ilk yatırımı teşkil eden tesis ücretlerinin ve modem yatırımı bedellerinin de dikkate alınması yerinde olur.
Tablo ne kadar geniş tutulursa tutulsun ana fikir değişmemektedir: Yukardaki tartışmalardan da anlaşılacağı gibi uç cihazlar ve telefon şebekeleri gelişip çeşitlendikçe internete erişmenin yeni yeni yolları ortaya çıkmaktadır. Tabi her birinin maliyeti ve hızı farklıdır. Sağladığı kolaylıklar da farklıdır. Ancak bunların hepsi birer aracıdır. Esas amaç bilgiye güvenli bir şekilde erişebilmektir. Şimdi sormak gerekiyor: Acaba bu alternatif erişim yollarının tarifeleri piyasada serbestçe oluşan fiyatları yansıtmakta mıdır? Birinci modeldeki serbest internet erişimi bir haksız rekabet durumu yaratmakta mıdır?
Bu gibi sorular erişim pazarının ana oyuncuları olan Türk Telekom, ISP=92ler ve GSM operatörleri arasında yapılacak rekabetle cevabını bulacaktır. Ancak belirtmek gerekir ki internette genel kural serbestlik ve şeffaflıktır. Bu bakımdan erişimde rekabetin de serbest piyasa koşullarında olması gerekir. Kar amacıyla, ya da tekel haklarını ve olanaklarını kullanarak serbest rekabeti engellemek, ya da geciktirmek; kısıtlamalar koymak, kapalı şebekeler yaratmaya çalışmak beyhude olacak, esas amaçtan sapmak anlamına gelecektir.
Bizce Türkiye=92nin intern
et erişimi meselesinde, bilgi arzıyla bilgi talebinin, serbest rekabet ortamında, en etkin ve güvenli bir şekilde buluşturulması, işin esasını teşkil etmektedir.=85.