İNTERNET HABERCİLİĞİNDE SANAL YAZI İŞLERİ VE GAZETECİLİKTE DEĞİŞEN ROLLER

Doç.Dr. Halil İbrahim GÜRCAN higurcan@anadolu.edu.tr

Anadolu Üniversitesi, İletişim Bilimleri Fakültesi

Araş.Gör. Çiğdem BATU cbatu@iletisim.ege.edu.tr

Ege Üniversitesi, İletişim Fakültesi

ÖZET

İnternetle birlikte 1993 yılında başlayan web haberciliği ve yayımcılığı, gazetelerin yazı işleri ofislerinde ve burada çalışan gazetecilerin rollerinde başkalaşım yaşanmasına yol açmıştır. Klasik gazeteci anlayışına bağlı olarak yeni rollerin eklendiği modern gazetecilik, artık muhabirlerin bilgisayar kullanmayı ve bazı programlara hakim olmalarını zorunlu kılmakta, yabancı dil bilmesini gerektirmektedir. Bunlara bağlı olarak internetle değişen geleneksel yazı işleri ve haber merkezi ofislerinin sanal ortamdaki işlem yaprakları ile gazetecilikte internetle birlikte değişen görev tanımları bu çalışmanın içeriğini oluşturmaktadır.

GİRİŞ

Elektronik ve bilgisayar teknolojisindeki gelişmelerin sonucu ortaya çıkan her yeni makine insan yaşamını nasıl derinden etkilemişse, bu gelişmeler medya dünyasında da derin değişimlere yol açmıştır.

1993’de gelişmeye başlayan World Wide Web ile internet, iletişim araçları içinde en hızlı büyüyen, gelişen yaygınlaşan ve kısa sürede tüm ülkeleri kapsayan bir niteliğe bürünmüştür. Bu gelişme sonucunda günümüzde internetin oluşturduğu iletişim sektöründe 1,2 milyon insan çalışmaktadır ve internet endüstrisi 300 milyar dolarlık bir ekonomi oluşturmaktadır.[1]

İnternet ekonomisini de içinde barındıran yeni ekonomi (new economy) denilen kavram, teknolojik gelişmelere, dijitalleşmeye ve internete dayanmaktadır.

Bu yapılanma içinde 2000 –2005 yılları arasında internet kullanıcılarının sayısının 600 milyon ile 1 milyar arasında olacağı, web’de de 1.000.000’in üstünde ticari site olacağı tahmin edilmiştir.[2] Ancak internet sektöründeki gelişmelerbu tahminlerin çok üstünde gerçekleşebilmektedir. Örneğin; Aralık 1999’da web’de 4,9 milyon ticari site bulunmakta ve buna her ay 500.000 yeni site eklendiği tahmin edilmektedir.[3]

İnternetin ekonomik potansiyeli keşfedilmeden önce, internet bir bilgi deposu ve zengin bir kütüphane idi. İkinci aşamada ise ortaya farklı bilgilere ulaşma olanağı sağlayan siteler çıktı. Bu aşamada medya kuruluşları da bilginin tek bir havuzda toplanarak değerlendirildiği yapılanmaları oluşturmaya başladılar.

Böylesi geniş hacimde ekonomisi olan bir sektör içinde medya kuruluşlarının da yerlerini almasıyla; haber yayımı, program akışları, medya kuruluşu ve personelin tanıtımı, gazetecilere internet yoluyla erişim olanakları ve bağlantılarının sunulduğu sanal haber merkezleri oluşmaya başlanmış ve bu yönde önemli gelişmeler sağlanmıştır.

Bu bildiride, internette yayım yapan haber içerikli sitelerde, haberin toplanıp işlenmesi ve yayımlanmasına değin geçen süreçteki en önemli görevi yerine getiren sanal yazı işlerinin, geleneksel gazetelerdeki yazı işleri birimlerinden ayrılan ve benzeşen yönleri ile birlikte, internetle gazetecilikteki rollerde oluşan değişim incelenmektedir.

1. GAZETECİLİKTE DEĞİŞEN ROLLER

Geleneksel medyada haberlerin toplanması, işlenmesi ve yayıma hazırlanması işlemlerini yürüten yazı işleri ve haber merkezleri, yerel, ulusal ve çeşitli ülkelerde bulunan muhabirleri ile topladıkları haberler yanında; abone oldukları haber ajanslarından gelen haberlerden seçilen ve kamuoyu gündemini oluşturma ve etkileme bağlamında belirlenen haberlerin işlenip geleneksel iletişim araçları kanalıyla yayıma sokulmasından oluşmaktadır.

Geleneksel medyanın haber kaynakları; cumhurbaşkanlığı, başbakanlık, bakanlıklar, parlamento, siyasi parti kuruluşları ve temsilcilikleri, üniversiteler, sendika kuruluşları, emniyet ve jandarma, adliyeler, hastaneler vb.[4] Medya kuruluşları, buralardan haber toplamak için istihdam edilen muhabirler kanalıyla haber merkezlerine haber akışı sağlamaktadır. Muhabirlerin istihdamı ise ücretli ve telifli olarak iki farklı biçimde gerçekleşmektedir.

Günümüzde gazete işletmelerindeki yazı işleri çalışanları, artık merkezi bir yazı işleri bürosunda toplanmak yerine farklı bürolara yayılmış, bazıları da evlerinde çalışmalarını, araştırmalarını yapmaktadır. Yazı işleri bürosu dışında çalışan birçok gazeteci günümüzde, genel yayın yönetmeni ve yazı işleri müdürü ile telefon ve bilgisayar aracılığıyla bağlantı kurmakta ve farklı konularda çalışan, araştırma yapanlar, birbirlerini günlerce göremeyebilmekte, ancak bilgisayarları aracılığıyla sürekli olarak birbirleriyle iletişim halinde bulunmaktadır. Böylelikle gazetelerdeki fiziksel yazı işleri ortamının yerini internetle birlikte sanal yazı işleri almıştır.[5]

Sanal yazı işleri ile ortaya bilgisayar destekli muhabirlik (computer assisted reporting) çıkmış; muhabirler, haberlerini yazı işleri ofisine gelmeden bulundukları yerde, dijital ortamda hazırlayıp geçebilme imkanı, bu tür muhabirliğin temelini oluşturmuştur.[6]

İnternet, geleneksel yazı işleri ofislerinde bu değişimi sağlarken, internetle ortaya çıkan haber siteleri, haber portalları ise geleneksel yazı işlerinden farklı bir özellik göstermektedir. Sanal yazı işleri ile gazetecilikte ortaya çıkan farklılıklar şunlardır:

1. Haber siteleri muhabir istihdam etmemektedir. Özellikle bireysel olanaklarla yayın yapan haber sitelerine (örneğin Matt Drudge’ın sitesi) her internet kullanıcısı haber, duyum gönderebilmekte, böylece haber gönderen her internet kullanıcısı fahri birer muhabir olmaktadır. Geleneksel medya kuruluşlarının siteleri dışındaki haber sitelerinde muhabir ve köşe yazısı istihdam edilmemesi, finansal girdilerde maliyet yönünden önemli bir avantaj sağlamaktadır. Geleneksel medya siteleri ise, gazete-televizyon-radyo için oluşturulan ortak haber havuzundan beslenmekte, bunlar için üretilen, işlenen haberler, bir-iki web editörü yönetiminde yaklaşık 10 kişilik bir kadro tarafından havuzdan alınarak web ortamına aktarılmaktadır.

Haber siteleri, haberleri ajanslardan ve geleneksel medyadan alıp, çoğunlukla aynen web ortamına aktararak yayım yapmaktadır. Haber siteleri, yayımladıkları haberlerin büyük çoğunluğunu, abone oldukları haber ajanslarının geçtikleri haberlerden (örneğin Anadolu Ajansı’nın internet için hazırladığı özet ve spot haberlerden) alıp aynen aktarmaktadır. Bu sitelerde yer alan “sıcak haberler / son dakika / flaş haber” de yine bu ajanslardan derlenen haberlerden verilmektedir. Bunun yanında haber sitelerinin birçoğu, basılı gazetelerde yayımlanan haberleri de alarak kendi web sayfalarında yayımlamakta ya da haberlerin başlık ve spotlarına yer verip haberin detayı için ilgili gazetelerin web sitelerindeki sayfalara bağlantılar vermektedir.

2. Haber sitelerinde foto muhabiri de istihdam edilmemektedir. Siteler, haberlerde kullanacakları fotoğrafları çeşitli internet kaynaklarından izinli ya da izinsiz olarak alıp kullanmakta ya da abone olunan ajanslardan alınan fotoğraflara sayfalarında yer vermektedir. Buna bağlı olarak haber sitelerinde fotoğraf, film, banyo gibi maliyeti etkileyici giderler de bulunmamaktadır. Fotoğraf makinelerinin de dijitalleşmesi, medya kuruluşlarında dijital makine kullanımı yaygınlaştırmış, film ve banyo girdilerde avantajlar sağlamıştır. Bu tür dijital fotoğraf makineleri, web yayımcılığının da önemli araçları olmaya başlamıştır.

3. Haber sitelerinin web editörlüğü; haberi işleme, yeniden yazma, haberin önemli unsurlarını öne çıkarma gibi editörlük işlemlerinin tam anlamıyla yapılmadığı bir görünümdedir. Çünkü haberler çoğunlukla ajanslardan hazır olarak alındığı için, üzerinde herhangi bir editasyona gerek duyulmamakta ve haberler geldiği şekliyle web’de yayıma sunulmaktadır. Bu aşamada geleneksel gazetecilik anlayışındaki eşik bekçiliği (gatekeeper) kavramının yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.

4. Haber sitelerinde köşe yazarları da istihdam edilmemektedir. Sitelerdeki köşe yazarlarının birçoğu, basılı gazetelere yazdıkları yazılarını birkaç haber sitesine de göndermekte ve yazıları aynen bu sitelerde de yer almaktadır. Bunların dışında sitelerde yazan yazarlar ise ya sitede editör ve yönetici olarak çalışan kişiler ya da dışarıdan hobi olarak yazan yazarlar olmaktadır.

5. İnternet, geleneksel medya için mevcut haber kaynaklarına ek olarak yeni bir haber kaynağı olmuştur. Haber sitelerinde çalışanlar ya da geleneksel medya muhabirleri, internetten okurun ilgisini çekecek haberleri bulup yayın organlarında bunlara yer verebilmektedir.

6. Haber sitelerinin haber üretim maliyetleri düşüktür. Yukarıda değinildiği gibi, muhabir, foto muhabiri, köşe yazarı istihdam edilmediği için, içerik oluşturmadaki maliyeti artırıcı unsurlar ortadan kalkmaktadır. Haber sitelerinin yayın maliyeti; editör ve web tasarımcıların istihdamı, ajans aboneliği, web yayımlama (hosting) ücretleri, büro giderleri gibi sınırlı sayıda gider kaleminden oluşmaktadır ki bunlar da, sabit giderlerdir. Diğer deyişle web yayımcılığında enformasyon yayımı için yapılacak harcama, enformasyonun büyüklüğüne ve o enformasyona erişen kişi sayısına (tiraja) bağlı olmadan sabit bir maliyet üzerinden gerçekleşmektedir.[7]

7. Haber siteleri, özellikle son dakika haberlerini anında verebilmek için geliştirilen programlar sayesinde, ajanstan gelen haberi herhangi bir editasyon yapmadan doğrudan yayıma veren bir otomasyon geliştirmişlerdir. Bu sayede ajanslardan gelen ve konu başlıkları önceden belirlenmiş haberin otomatik olarak yayıma gecikmeden sunulması mümkün olmuştur. Bu programlar, haber seçimi ve yayımında insan unsurunu da ortadan kaldırmakta ve haber yayımında otomasyon sağlamaktadır. Böylece gazetecinin, enformasyon denizinden kayda değer bulduğu haberleri ayıklama yükümlülüğü de ortadan kalkmaktadır.

8. Haberciler, arşiv ve kütüphanelere gitmeden, masa başındaki bilgisayarlarından yararlanarak, belirledikleri anahtar sözcükler yardımıyla haberleri ile ilgili çeşitli bilgilere, medya kuruluşunun dijital arşivinden ya da evrensel düzeydeki çeşitli dijital kütüphanelerden saniyelerle sınırlı bir sürede erişebilmektedir. Bu, muhabirlerin, arşivlerde katalog ve gazete karıştırmalarını ve orada saatler geçirmelerini ortadan kaldırmıştır. Ayrıca arşivlerde elle yapılan taramalara göre dijital arşivlerden erişilen bilgilerde, gözden kaçırma da minimize edilmiştir. Bu durum hem zamandan tasarruf sağlamış, hem de maliyetleri azaltmıştır.

9. Haberlere hızlı erişim ve hızlı güncelleme imkanı sunmaktadırlar. Bu da özellikle gün içinde hızlı gelişen olayları yakından izlemek isteyen internet kullanıcıları için, gazete, radyo ve televizyona göre daha hızlı olarak haberlerden haberdar olmak olanağı sunmaktadır. Bunda en önemli unsur ise, ajanslardan ve internetteki çeşitli kaynaklardan derlenen haberlerin anlık olarak okura sunulabilmesidir.

10. Haber siteleri, okurun tepkisini anlık olarak alabilmektedir. Bu genellikle e-posta ile ya da sayfalara konulan anket soruları veya forum sayfaları ile olmaktadır. Habercilikteki bu avantaj, geleneksel medyanın okur ya da izler kitleden yansıma almasına göre çok daha hızlı ve çok daha yaygın bir biçimde gerçekleştirilmektedir. İnternet ile birlikte kullanıcının içeriği kontrol etmesi geleneksel tek yönlü iletişim yerine etkileşimli (interaktif) iletişimi ve çoktan-çoğa modelini (many-to-many) gündeme getirmiştir.

11. Haber siteleri, bir haberle ilgili olarak haber kaynağı ya da görgü şahitlerinden doğrudan bilgi alıp geniş boyutlarıyla (ses, görüntü vs) yayımlayabilmektedir.

12. Her internet kullanıcısı, bir haber sitesinin fahri muhabiri olabilir. Bu olay, bir istihdam olayını değil, okurun bizzat çevresindeki gelişmeleri diğer insanlarla paylaşma arzusu ve bunun bir hobi olarak algılanmasından kaynaklanmaktadır.

13. Online haberlere, konuyla ilgili detayların ve çeşitli başka verilerin bulunduğu web sayfalarına linkler verilebilir. Böylece haberler, doğrusal (linear) ve dikey sunum yerine, web’in hypertext özelliği ile yatay bir dağılım sergilemekte ve geniş bir platformda okura sunulabilmektedir. Oysaki, online gazeteler yönelik yapılan bir araştırmada (1998), haber içerikli web sayfalarındaki yazıların yüzde 94’ünün hipermetin mantığıyla uyuşmadığı ve interaktif özellikleri taşımadığı, arama makinelerinin de ancak yüzde 64’ünün online gazeteyi sunduğu belirlenmiştir.[8]

14. Sanal yazı işleri ve buna bağlı oluşan bilgisayar destekli muhabirlikle birlikte gazetecilerin iş tanımlarına bilgisayar kullanmayı bilme ve bazı bilgisayar programlarına hakim olma becerisi de eklenmiş olmaktadır. Ayrıca gazeteci, internetin çeşitli araçlarını; e-posta, web, dosya transferi, haber grupları, mail listeleri, forumlar, ses ve görüntü akışı gibi detayları bilmeli ve kullanabilmelidir.[9] Bu da sanal yazı işlerinde, geleneksel ofis sistemine göre daha kalifiye ve en azından İngilizce’ye hakim (çünkü internetteki kaynakların yüzde 64.8’i İngilizce[10]) elemanların istihdamını zorunlu kılmıştır.

15. Sanal gazetecilikte, muhabirlere ve editörlere gelişen teknoloji ve koşullara yönelik sıkça uyum ve hizmetiçi seminerleri yapılması gereği bulunmaktadır. Çünkü, gelişen teknoloji karşısında internetin hızlı ilerleyişinde sanal yazı işleri çalışanlarının geride kalmaması ve teknoloji zamanında alıp kullanması zorunluluğu bulunmaktadır. Bu eğitimler de sanal olarak gerçekleştirilebilmektedir. Oysaki bu tür eğitim seminerleri, geleneksel medyadaki gazeteci ve editörlerler için hemen hiç uygulanmamaktadır.[11] Sanal ortamda çalışan gazetecilerin teknolojik gelişmeleri yakından izlemeleri, rakip sitelerle olan rekabetin pozitif yönde sürdürülebilmesi ve okur beklentilerinin karşılanması bakımından bir zorunluluktur.

2. İNTERNET GAZETELERİNİN FARKLILIKLARI

İnternetle oluşan ve her geçen gün hedef kitlesi büyüyen internet gazeteleri ve haber siteleri, basılı gazetelerdeki tiraj kaybetmenin aksine, sürekli gelişen bir grafik sergilemektedir. Online haberleri takip edenlerin sayısında Temmuz 2000 ile Temmuz 2001 arasında yüzde 14.7 oranında artış görülmektedir. Jupiter Media Matrix’in araştırmasına göre bu büyümeden en çok payı ulusal ve uluslararası yayın yapan büyük kuruluşlar almakta iken, yerel ve dar kapsamlı yayın yapan haber siteleri ise küçülmektedir.[12]

İnternet gazetesinin en önemli özelliği, geleneksel gazetenin iki boyutluluğundan kaynaklanan sorunları çözmekte kolaylık yaratmasıdır. Ayrıca:

· Online gazete okuyucunun tavrı geleneksel gazete okuyucusundan çok farklıdır. Bazıları internet üzerinde gezinirken, bazıları araştırmak yapmaktadır.

· İnternet için coğrafi engel sorunu bulunmamaktadır. İnternetin evrensel düzeyde sunduğu enformasyon akışı, basılı gazetelerin dağıtım sorunlarını, radyo ve televizyon yayınlarının alınamaması gibi sorunları ortadan kaldırmıştır.

· İnternet farklı ilgi grupları oluşmasını, bunların güçlenmesini sağlamıştır. Bu da haber sitelerinin hedef kitlesini genişletmiştir.

· İnternet gazeteleri, klasik haber tanımına uymayan, bugüne kadar gazetelerde ayrıntılı bir yer bulamamış olan hava tahminleri, yol, deniz durumlarını anlatan raporlar, tren, uçak, metro tarifeleri gibi pekçok ayrıntılı bilgiye okurun kolay erişimini sağlamaktadır. [13]

· Haber sitelerinde bireyselleştirme (personalization) özelliği sayesinde okura, yalnızca ilgilendiği alandaki haberleri alabilmesi olanağı sunulmaktadır. Sınırlı sitede uygulanan bu teknik sayesinde okur, pekçok haber içinde kaybolmadan, yalnızca kendi ilgisine yönelik haberleri doğrudan okuyabilmedir ve istediği enformasyonu kendisinin seçmesi olanağı, geleneksel medyaya göre büyük bir avantajdır.

· Online gazetelerin büyük çoğunluğuna okur ücretsiz olarak ulaşabilmektedir. Oysaki basılı gazete için okurun bir ücret ödeyerek satın alması gerekliliği bulunmaktadır. Online haber siteleri içinde özellikle web’den de yayın yapan haber ajansları, son zamanlarda azalan reklam gelirleri nedeniyle yaşadıkları ekonomik krizden dolayı yayımlarını sürdürebilmek amacıyla sitelerine erişimi abonelik sistemine dönüştürmeye başlamışlardır. Haber sitelerine abonelik sistemiyle erişim denemeleri 1994’den bugüne çeşitli dönemlerde bazı basılı gazetelerin web siteleri için denenmiş, ancak abonelik sisteminin başlamasıyla siteye ilginin çok büyük oranda azalması nedeniyle abonelikten vazgeçmişlerdir. Abonelik sistemi, haber ajanslarının sitelerinde ise başarıyla uygulanmaktadır. Bununla birlikte ABD’de, medya, portal, enformasyon ve yayımcı siteleri gibi içerik sunan web sitelerinin 1/3’ünün artık gelir getirici bir nitelik kazandığı belirlenmiştir.[14]

· Haber sitelerinde sunulan haberler, basılı gazetelerdeki sütun sınırlılığı, radyo ve televizyondaki süre kısıtlılığını ortadan kaldırarak yayımlanmakta; web’deki haberlerin bütün detaylarıyla ve sınırsız satır ve sayfa uzunluğunda yayımlanabilmesi, okura geleneksel medyadan farklı olarak haberleri okuma ya da izleme olanağı vermektedir.

· İnternetin sunduğu, yazı, fotoğraf, grafik, ses, animasyon ve görüntü unsurlarının aynı sayfada verilebilmesi olanağı, günümüzde yavaş yavaş haberlerin yazı yanında video ve sesli görüntüleriyle de desteklenerek online sunumuna başlanmasına imkan vermektedir. Bu da internet kullanıcısının, gazete okuru olmanın yanında, radyo ve televizyon izleyicisi de olmayı aynı ortam içinde gerçekleştirmektedir. Video ve animasyonlu elektronik gazetecilik örnekleri veren web siteleri, bir yangın ya da kurtarma olayının basılı gazetelerde yayınlanan durağan bir fotoğrafından çok daha etkilidir.[15] Buna bağlı olarak haber sitelerinde görüntü, fotoğraf kullanma bir zorunluluk olmaktadır.

· İnternet kullanıcıları, haberleri farklı haber sitelerinden takip edebilmektedir. Oysaki basılı gazete okuru, para karşılığında satın aldığı gazete ile yetinmek ve onda sunulan haberleri okumakla sınırlıdır.

· Okurlar, evrensel düzeydeki online yayınları, sorunsuz olarak izleyebilmektedir. Geleneksel medyadaki sınırlılıkların aksine internet kullanıcıları, dünyanın herhangi bir yerinde yayımlanan gazete, dergiye ya da online haber sitelerinden enformasyon edinebilmektedir. İnternet ile birlikte geleneksel yayıncılıkta gündeme gelen coğrafi sınırlama ortadan kalkacaktır.

· İnternetin sansürsüz ve özgürlükçü bir ortam sunması, okurun sansüre uğramamış habere, enformasyona erişimine imkan sağlamaktadır. Bu çerçevede basılı gazetelerde yaşanan toplatma ve yayın durdurma, radyo ve televizyon kanallarındaki yayın kesme gibi eylemler, online sitelerde pek gerçekleşmemektedir. Bazen telefon hatlarında çıkabilecek sorunlar teknolojinin aksaklıkları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir de bazı devletler, hükümet politikalarına ve yasalarına aykırı yayın yapan online sitelere, internet servis sağlayıcıları ve telefon idareleri kanalıyla, erişim sınırlaması getirebilmekte; hacker’ların yaptıkları saldırılarla çökertilen sitelerin de bulunması, gazete toplatma, radyo-televizyonda yayın durmaya benzer olarak internet yayımcılığının olumsuz yönlerini oluşturmaktadır.

· Online gazeteler, merkeziyetçi değildir. Haber sitelerini ve sanal gazeteleri yöneten kişi ya da kişiler bulunmakla birlikte, bu merkezi bir otorite tarafından süreçlerin takibi ve yönlendirilmesi değildir. Basılı gazetelerin belirli nüshalarının basımını takiben merkezi bir otoriteye sunulması gerekirken, online haberlerde –şu andaki mevcut bir internet yayımcılığı yasası olmamasından dolayı— bu gerekli değildir.

· Online gazeteler günün 24 saati (24 X 7) erişim olanağı vardır. Oysaki basılı gazeteyi belirli saatler dışında bulabilme imkanı yoktur. Radyo ve televizyonda da program saatini kaçırma vardır.[16]

3. SANAL HABER MERKEZİ

İnternetin gazetecilerin dikkatini çekmesi ve onların hızla internetleşme arzularının en önemli nedeni; haberi veya yazısı için gereksinim duyduğu her tür bilgi, belge, fotoğraf ve kişi görüşlerine, şehir-şehir, ülke-ülke dolaşmaksızın, oturduğu yerden ulaşabilmesi; elde ettiği bilgilerin doğruluğunun sınanmasını yine internet üzerinde yapması olarak gösterilebilir. [17]

Online dünyaya açılmak, görüşme tekniklerini geliştirerek doğru ve düzgün haber yazımı açısından haberciler için önemli bir yetenek haline gelmektedir.[18] Ancak online dünya oldukça karmaşık bir yapı sergilemektedir. Çünkü, kaynakların birçoğu yeni olmakla birlikte sürekli değişebilen, bir süre yayımlandıktan sonra internetten kaldırılan bilgiler bulunabilmekte ya da halen yapım aşamasında olan sitelerde bilgiler henüz online ortama aktarılmamış olabilmektedir. Bunlar da haberciler için olumsuzluklar yaratabilmektedir. İnternetin ve dolayısıyla online enformasyon kaynaklarının gazeteciler için önemli bir araç olmasının önemli bir nedeni vardır: İnternetle gazeteciler işlerini daha kolay ve rahat yapabilmekte; internet yardımıyla gazeteciler enformasyona daha önceleri zorlukla ve uzun zaman harcayarak ulaşabilirken şimdi çabukça ve zahmetsiz olarak erişebilmektedir.[19]

Günümüzde pekçok gazeteci, e-posta ve interneti işlerinin bir parçası olarak kullanmaktadır. ABD’de 500 gazeteci üzerinde yapılan bir araştırmada,[20] büyük çoğunluğun internetin işlerini daha kolay yapmada ve iş kalitesini artırmada etkili olduğunu belirtmişlerdir. Bu gazeteciler ortalama olarak haftada 15 saat e-postada geçirmekte ve bunların yüzde 70’i de okurdan gelen soruları ve eleştirilere yine e-postayla yanıt vermektedir.

İnternetteki gazete siteleri, finansman, yayım türü ve orijin yönünden sınıflandırılmaktadır. Bunlar:[21]

Finansman yönünden;

Kar amaçlı,

Kar amacı gütmeyen.

Yayım türü yönünden;

Basılı versiyon tabanlı (basılı versiyonun web’e aynen aktarılması),

Web tabanlı (tamamen internete bağlı).

Coğrafya yönünden;

Ulusal,

Uluslararası.

Geleneksel medyadaki haber merkezlerinin bazılarında, haberlerin online yayımı için oluşturulan web haber merkezi, mevcut haber havuzundan farklı bir ortamda, farklı bir ekiple ve farklı bir yönetim yapısı içinde yapılırken, birçok medyada ise bu, mevcut haber havuzundaki haberlerin bir-iki editör yönetiminde alınıp web tasarımcılar tarafından aynen internete aktarıldığı bir yapı içindedir.

Online gazete yöneticileri arasında Florida State University tarafından yapılan bir araştırmada [22], sorulara yanıt verenlerin yüzde 20’si basılı gazetede çalışan muhabirlerin web sitesindeki özel materyallere katkıda bulunmakta olduğunu, basılı gazetede haber merkezi editörlerinden yüzde 31’i web sitesindeki bazı editöryel çalışmalara katıldıklarını, foto muhabir ve grafik tasarımcılarından yüzde 23’ü de web’deki özel materyallere katkıda bulunduklarını söylemişlerdir. Bu sitelerden yüzde 60’ının ise bir ya da iki yönetici tarafından yönetildiği belirlenmiştir. Buna göre, geleneksel medyada çalışanların, medya kuruluşlarının web sitelerine katkılarının sınırlı düzeyde gerçekleştiğini söylemek yanlış olmayacaktır.

Sanal haber merkezi, geleneksel medyadaki haber merkezlerindeki yönetim şemasındaki karmaşık yapıdan uzaktır. Sanal haber merkezi, editör ile web tasarımcılarından oluşan bir örgüt yapısı sergilemektedir. Bu da yönetimdeki hiyerarşik sorunların sanal haber merkezinde ortaya çıkmasını engellemektedir.

Belirli bir ekonomik maliyeti olan haber üretme ve yayımlama süreci ticari bir eylemdir. Özünde ticari bir nitelik taşıyan, başka bir deyişle bütün dünyaya sınır tanımaksızın açılan dev bir pazar olan internet ortamında haber üretimi ve yayımı da ticari bir etkinliktir. Temel ticari etkinliğin mal alım satımı ve reklam olduğu internet ortamında yalnızca haber siteleri değil, bütün ticari amaçlı sitelerin yayım yaşamlarını sürdürebilmeleri, --abone sistemi uygulayanlar dışında— ziyaretçi sayısına ve sayfada geçirdikleri zamana bağlıdır.[23]

SONUÇ

İnternetteki haber merkezleri ile farklı bir niteliğe bürünen yazı işleri ve haber merkezlerindeki haber yayımlama süreçleri, internetin ve intranetin sağladığı olanaklarla sanalleştirmiştir. Sanal yazı işleri, gazeteciliğin görev tanımlarında da değişikliklere neden olmuştur. Artık gazeteciler, haber yazma, fotoğraf çekme, röportaj yöntemleri gibi mesleki teknikleri bilmenin yanında, sanal haber merkezleri ile bilgisayar kullanımını, belirli programları hakim olarak kullanabilmeyi ve belirli düzeyde İngilizce de bilmek, teknolojik gelişmeleri yakından takip etmek zorundadır.

İnternetin haber yayımında sağladığı sınırsızlık (sütun, satır ya da süre olarak), coğrafik engelleri ortadan kaldırarak dünyanın herhangi bir yerinden ve herhangi bir zaman diliminde habere ulaşma imkanı sunması, web’deki haber sitelerinin her gün daha çok kişi tarafından izlenmesine katkıda bulunmaktadır. İnternetteki haber sitelerinden birçoğuna ücretsiz erişim olanağı bulunması, farklı yaş ve sosyo-ekonomik düzeydeki okurların haberlere erişimini yaygınlaştırmaktadır.

İnternet gazeteciliğindeki en önemli unsurlardan birisi de etkileşimdir. Okur, haberle ilgili düşüncelerini anında iletebilmektedir. Bu etkileşimliliğin bir başka boyutu da, okurun, haber sitesi tarafından sayfaya girdiği andan itibaren gözleniyor olmasıdır. Okur sitede, hangi sayfalara girdi, hangi haberleri okudu, sitede ne kadar süre kaldı, siteye en çok nereden bağlantı oluyor gibi istatistiksel verileri düzenli olarak, klasik yöntemdeki gibi anket, gözlem vb. yapmadan elde etmek mümkündür. Bu veriler, siteye girişleri gözleyen ve log dosyalarına verileri kaydeden programlar yardımıyla kolaylıkla yapılmakta ve bunun için programı satın almanın dışında herhangi bir maliyet unsuru da bulunmamaktadır.

Sonuç olarak, web’deki haber sitelerinin gelişmesinin süreceği, bu gelişim çizgisinde gazeteciliğin ve haber merkezlerindeki editasyon işlemlerinin de sürekli olarak gelişip teknolojiyle örtüşük biçimde ilerleyeceği ve buna bağlı olarak da gazeteciliğin rollerinde de değişim, belki de farklılaşım yaşanacağı söylenebilir.